Kiedy faceci tancza na pointach...

Co się dzieje gdy mężczyzni zakladaja pointy i zaczynają tanczyc...? Jakie role moga odgrywać? Czy balet klasyczny przewiduje miejsce dla mezczyzn w pointach? A moze ich miejsce jest tylko w baletach neoklasycznych czy wspolczesnych, które próbują zerwać z jarzmem tradycji? Dzis przyjrzymy sie mezczyznom na pointach. Mężczyzni przebrani za kobiety to na scenach teatralnych zadna nowosc.  Od starozytnosci mezczyzni przebierali się w kobiece stroje i grali w teatrze damskie role. O ile w czasach teatru greckiego czy epoki Szekspira robili tak z powodów nazwijmy to obyczajowych, o tyle wspolczesnie motywacje sa zupełnie inne. 

 "Travesti" w balecie 

Najsłynniejsza obecnie grupa baletowa, slynaca z tego ze tancza w niej mezczyzni przebrani za kobiety to Les Ballets Trocadero de Monte-Carlo lub w krotko po prostu Trocksi. Amerykanska trupa zalozona w 1974 roku, skladajaca sie z mezczyzn tzw. travesti jako tancerki. Ich występy mogliśmy podziwiać jak do tej pory tylko raz. Występowali na deskach Sali Kongresowej w Warszawie w 2004 roku. 

Trocksi prezentują wszystkie atrybuty które sa symbolami tanca klasycznego, ale rowniez te które sa zwykle zarezerwowane dla balerin: koczki, paczki, eleganckie ports de bras, a przede wszystkim pointy! Od czasu baletu romantycznego pointy sa symbolem balerin. Cala technika wymagana w tańcu na pointach zwykle sluzy wydobyciu walorów estetycznych, tradycyjnie przypisanych tancerkom klasycznym.

W przypadku Les Ballets Trockadero, uzycie point przez facetów ma jeden cel - parodiować by bawic publicznosc. I trzeba przyznać, ze sa w tym wspaniali. Trocks nasladuja maniery charakterystyczne dla baletów romantycznych, klasycznych i neoklasycznych... Kazdy tancerz posiada dwa pseudonimy sceniczne (rosyjsko brzmiące) jeden sluzy do interpretacji rol męskich a drugi rol kobiecych. Ich makijaże sa mocno przerysowane, kostiumy ocierające się o kicz a to wszystko po to by parodia stala się jeszcze bardziej wyrazista. Występy Trocksow to niezapomniane wrażenie i śmiech publiczności. 

Innym zespołem który rowniez wykorzystywał ten sam motyw - mezczyzn tanczacych na pointach byl Państwowy Balet Męski z Sankt Petersburga. Na stronie culture.pl w artykule z maja 2003 roku, możemy przeczytać: 

"Sankt petersburski Państwowy Balet Męski Valerija Michajlovskiego powstał w 1992 roku. Nowy oryginalny zespół baletowy, nie mający swoich odpowiedników w świecie, został założony przez znanego tancerza z Sankt Petersburga, zasłużonego artystę Rosji, Walerija Michajłowskiego.
Już pierwsze występy zespołu wywołały ogromne zainteresowanie zarówno widzów, jak i specjalistów sztuki baletowej, którzy nazwali to wydarzenie "rewolucją w rosyjskim balecie" i "sensacją sezonu". I rzeczywiście, po raz pierwszy w historii rosyjskiego baletu powstał zespół, w skład którego wchodzą wyłącznie mężczyźni. Wyjątkowość zespołu polega na wirtuozerii tancerzy, wykonujących nie tylko współczesne złożone role męskie, ale również legendarne partie żeńskie z klasycznego repertuaru baletowego. Cechuje go doskonałe opanowanie techniki tańca w baletkach, żywy styl, dawka subtelnego humoru i gustu." 

Swego czasu bardzo intensywnie ten zespól byl w Polsce promowany, organizowano jego występy w roznych miastach. Osobiście nigdy ich na "żywo" nie widziałam, ogladalam jedynie ich występy w telewizji. Ale tak jak Trocksow polubiłam od pierwszego obejrzenia, o tyle Balet Męski z Petersburga" kompletnie nie przypadł mi do gustu. Trocksi tancza na pointach "dla zartu" ich występy to komedia, cale przedstawienie jest lekkie, kolorowe i bardzo przyjemne dla oka. Petersburski balet meski, tanczyl zupełnie "na poważnie", zamieniajac tylko kobiety na facetów. To dawalo okropne, zimne i odpychajace wrażenie. Brakowalo w ich wystepach... no wlasnie, tego kobiecego wdzieku, elegancji i ciepla, ktorego nawet najdoskonalej tanczacy na pointach facet, za Boga nie posiądzie. Ogladanie na scenie "męską" Kitri flirtujaca (flirtujacego?) z rownie męskim Basilio, dawalo koszmarne wrażenie i chyba nie tylko ja miałam takie odczucia. Kilka lat pozniej przeczytalam gdzies informacje, ze balet ten zawiesil dzialalnosc i prawdopodobnie bezpowrotnie przepadl w mrokach histori tańca. 

Wariacje dla mężczyzn na pointach

Transwestytyzm jest dość powszechny w balecie. Dla mężczyźni przeznaczone sa role klotliwych kobiet o odpychajacym charakterze. Te role sa zbyt wyraziste by interpretowaly je tancerki wedlug kodow i estetyki baletu klasycznego. Zasada działania jest taka sama, jak w wystepach Trocks: wzbudzić śmiech przez parodie, to znaczy przez bardzo wyraziste nakładanie sie cech męskich i mocno przerysowanych cech zenskich. W wiekszosci sa to role o silnie zarysowanej pantomimie i tanczone demi pointe. Jednak istnieja rowniez role tanczone na pointach np. dwie siostry Kopciuszka w choreografi Fredericka Ashtona.  Frederick Ashton wykorzystuje pointy rowniez po to by przeksztalcic czlowieka (tancerza) w zwierze, np rola osła w Śnie (adaptacji Szekspirowskiego "Snu nocy letniej"). W tym przypadku pointy nie odgrywaja roli komicznej ale sa sposobem na transformacje stop czlowieka w kopyta zwierzecia. Nie ma tam miejsca na stosowanie imitacji kobiecej estetyki np. skokow czy piruetow, stopy sa podkulone w pozycji tzw. "haków", dzieki czemu lepiej nasladuja chod zwierzat.

Jak by nie patrzec, podzial na to co meskie i kobiece w balecie klasycznym jest bardzo wyrazny i bardzo silnie zaznaczony, dodatkowo pointy sa absolutnym symbolem klasycznej tancerki nieprzerwanie od XIX wieku, dlatego widok mezczyzn na pointach zawsze bardzo zaskakuje. 

 Niektorzy teoretycy tańca, jak Susan Leigh Fostera, widza w pointach symbol falliczny. Wedlug niej pointy sa sposobem w jaki mezczyzni moga podoprzadkowac tancerki klasyczne swoim fantazjom seksualnym. Coz, moze nie trzeba byc az tak radykalnym, ale faktem jest to ze pointy maja potencjal erotyczny, co jest bardzo widoczne np. w baletach Rolanda Petit. Pointy maja za zadanie podkreslac dlugie nogi tancerki oraz zalotnie zaznaczac jej wysokie podbicie, ten zabieg nie wiaze sie tylko z uwielbieniem dla klasycznej sztuki tańca, ma rowniez bardzo zmyslowy wymiar.  

Isabelle Ciaravola et Nicolas Le Riche - Carmen - Roland Peti

Pointy jako narzedzie w rekach choreografa.

Czy wobec tego mezczyzni moga zaadaptowac pointy które sa tak silnie naladowane erotycznie, ale nie stajac się jednoczesnie travesti? 

W choreografiach neoklasycznych oraz wspolczesnych np. "She was black" Mats'a Ek'a, pojawia się na scenie androgyniczna postac na pointach, ktora jest emocjonalnym tlem dla podkreslenia wspolnych cech ludzkich dla kobiet i mezczyzn. 

She was Black, Mats Ek

Jak widac pointy moga byc narzedziem sluzacym zatarciu granic miedzy plciami, ale bywaja choreografowie ktorzy sa zainteresowani czysto choreograficznym potencjalem mezczyzn na pointach. Na przyklad Marie Chouinard, kanadyjska choreograf, w swojej sztuce "bODY rEMIX" przeksztalca pointy w protezy towarzyszace kulom inwalidzkim. W tym momencie kobiety i mezczyzni tanczacy na pointach sa sobie równi. Ruch który stosuje Marie Chouinard jest bardzo specyficzny i moze byc zawstydzajacy ale ten ruch nie ma plci, tak samo stosują go kobiety jak i mezczyzni.

"bODY rEMIX" choreografia Marie Chouinard

Podobne podejście do tego tematu możemy obserwować w choreografi Marie-Agnes Gillot. W sztuce tej francuskiej tancerki, choreograf i étoile L'Opera Garnier, pod tytulem "Sous apparence" (pl. "Pod przebraniem") widzimy na scenie dziewięciu mezczyzn ubranych dokładnie w taki sam sposób jak kobiety. Zarowno kobiety jak i mezczyzni tworzą ruch niezależny od plci. W tym przypadku pointy sa postrzegane jako narzedzie do tworzenia ruchu a nie jako symbol mający na celu potęgowanie doznań estetycznych widza. 

Vincent Chaillet avec Laetitia Pujol et Alice Renavand - Sous apparence, Marie-Agnès Gillot

Używanie point przez mezczyzn rodzi jednak pewne rozterki. Przede wszystkim estetyczne jak i obyczajowe. W tańcu klasycznym bardzo wyraźnie zaznaczony jest podzial na ruch przypisany kobietom jak i mezczyznom, jest pewien kanon i pewne walory estetyczne sa niezmienne od lat. Sa rowniez kwestie techniczne i choreograficzne, pointy zarezerwowane dla kobiet ograniczają, rodzaj czy tez liczbę ruchu możliwa do wykonania przez mezczyzn. Problemem moze byc rowniez brak tancerzy gotowych do "przejścia" na pointy. 
I tu przechodzimy do następnego pytania. Czy nauka techniki point jest zarezerwowana tylko dla kobiet? A jeżeli mezczyzna będzie chciał się nauczyć tanczyc na pointach? Albo moze nawet jako tancerz będzie chciał stac się członkiem słynnych Trocks, lub będzie chciał pracować z choreografami noklasycznymi czy wspolczesnymi stosującymi pointy dla mezczyzn, co wtedy?

Ogólne przekonanie jest jednak takie, ze meska morfologia jest bardzo dużym utrudnieniem czy wręcz  przeszkoda w stosowaniu point. Tutaj wiekszosc pedagogów tańca jest zgodna, kobiety maja monopol na taniec w pointach nie tylko ze wzgledow estetycznych, ale rowniez ze wzgledow anatomicznych. Często mezczyzni waza więcej niz kobiety co moze byc dużym utrudnieniem przy wchodzeniu en pointe, ich nogi i stopy sa na ogol mniej elastyczne niz kobiet. Jednak, nawet jeżeli przeciętny tancerz ma mniejsze podbicie, nie jest to oczywistym przeciwwskazaniem medycznym do cwiczen w pointach. Naturalnie przy zachowaniu ostroznosci, tak aby nie przeciazac kostek i stop.

Jednak istnieja pedagodzy goraco popierający prace mezczyzn na pointach, głownie z tego powodu, ze ćwiczenia w pointach bardzo wzmacniają miesnie nóg, pomagają rowniez tancerzom lepiej rozumiec w tancu partnerki. Istnieją tancerze ktorzy ubierają pointy po to by prezentować tancerkom choreografie. 
"Sierra Nevada Ballet", amerykańska grupa baletowa prowadząca jednoczesnie własna akademie tańca, organizuje naukę tańca na pointach dla mezczyzn. Na kursie tym używa się point w roznych kolorach, gdyż tradycyjny satynowy roz który, dobrze sie komponuje z delikatnymi kobiecymi rajstopami, w tym wypadku nie sprawdziłby się najlepiej. ;)

Sierra Nevada Ballet - kurs techniki point dla mezczyzn

Tancerzom zainteresowanych kariera w Trocks, Chase Johnsey czlonek zespolu który, swego czasu prowadził bloga "Balerinaguru" (niestety juz nie istnieje) radził: "Ubierając pointy pozostańcie caly czas soba, nie udawajcie na sile kobiet". 

Taniec na pointach ale bez point

Oczywiście możliwym jest taniec bez point jak robia to gruzińscy tancerze. Pod ogromnym wrażeniem ich umiejetnosci byl nawet sam Michail Barysznikow, ktory podobno nawet swoim uczniom zalecal naukę tańca na pointach. 

Innym przykladem tańca na pointach w zwyklych trampkach lub mokasynach, jest taniec Michaela Jacksona. 


Mimo wszystko, technika point jest bardzo szczegolna, a klasyczne pointy bardzo charakterystyczne, sa powszechnie rozpoznawalne ze wzgledu na swoje walory estetyczne i symboliczne. Dlatego męski taniec na pointach zawsze wywoluje u widza zaskoczenie. Niezapominajmy jednak, ze taniec caly czas się zmienia i ewoluuje to co dzis szokuje za jakis czas moze stac się regula lub tez odwrotnie, wiec kto wie moze za jakis czas, męski taniec na pointach znajdzie swoje stale miejsce.