Jej Wysokosc... Koordynacja!

Proby zespolu baletu kubanskiego na scenie Théâtre des Champs Elysées - Paryz 2017 (zdjecia:Ballet Diffusion)

Jakiś czas temu jedna z moich profesorek tańca, która tanczyla na scenie L'Opera Garnier razem z Sylvie Guillem powiedziała:
- Czy wiecie czemu Sylvie Guillem byla wybitna tancerka?  Koontynujac, dodala - Wcale nie z powodu swojej hiperelastycznosci, rowniez nie z powodu świetnej techniki. Guillem byla swietna tancerka dzięki swojej wybitnej koordynacji!!!
Oczywiście, ze podziwiam taneczny fenomen Sylvie dlatego to stwierdzenie bardzo mnie zaskoczyło, gdyż nigdy o talencie Guillem nie myslalam w ten sposób.  Zaczelam się nad tym tematem gleboko zastanawiać, bo tak w ogóle to co to jest, ta ... KOORDYNACJA???

Na początek mala dygresja - ten wpis powstał na podstawie materialow dotyczacych gimnastyki artystycznej, ponieważ niestety, nie udało mi się dotrzeć do tematu koordynacji w odniesieniu do tanca klasycznego. Dlatego spotkacie tu duzo odniesień do sportu. Skoro jednak gimnastyka artystyczna jest kuzynka baletu wiec uznałam, ze informacje i wiadomości dotyczące tejże beda odpowiednio wyjasniac temat.

Pierwsze wzmianki na temat badan nad ruchem człowieka pochodzą z I wieku naszej ery, problematyka ruchu zajmował się rowniez wybitny Leonardo Da Vinci. Pierwsze rozważania dotyczyły ludzkiego chodu jako najbardziej podstawowego sposobu poruszania ciała. W miarę rozwoju nauki poglądy na ruch człowieka ewalowaly, ruch zaczęto laczyc z procesami swiadomosci i ludzka psychika. Wyodrębniono także pojecie zdolności motorycznych na które skladaja:
- zdolności kondycyjnych (sila, wytrzymalosc)
- gibkosc
- zdolności koordynacyjne

Schemat struktury koordynacji ruchowej wg W.Starosty (2006)

Definicje motorycznych zdolności koordynacyjnych:

Szybka i adekwatna reakcja - pozwala na wykonanie celowego krotkotrwalego działania ruchowego na określony sygnał dzwiekowy, optyczny lub dotykowy.

W tańcu klasycznym występuje bardziej zlozona postac takiej reakcji reakcji na dzwieki kiedy to tancerz/tancerka musi dokładnie dopasować poszczególne ruchy do określonych fragmentów muzyki towarzyszącej przedstawieniu.

Zdolnosc zachowania równowagi - umożliwia utrzymanie zrownowazonej pozycji ciała (równowaga statyczna) oraz zachowanie lub odzyskanie tego stanu (równowaga dynamiczna) w czasie czynności ruchowej. Zdolnosc zachowania równowagi dotyczy ruchow wykonywanych w roznych kierunkach oraz wokol roznych osi.

W tańcu klasyczny beda to pozy statyczne i dynamiczne w tym np. addagio, skoki, piruety na pointach itd.

Zdolnosc przejawiania orientacji czasowo-przestrzennej - umożliwia określenie polozenia calego ciala w przestrzeni oraz czasie w odniesieniu do określonego pola działania np. sceny lub przemieszczającego się obiektu np. partnera lub czlonkow corps de ballet. Zwiazana jest scisle z postrzeganiem przebiegu ruchu w czasie jego zmian.

Mozemy przyjac, ze w tańcu klasycznym orientacja przestrzenno-czasowa przejawia się w stosunkowo stalych warunkach (znana scena, ustalone miejsce i czas przemieszczania się np. partnera tanecznego lub zespolu).

Zdolnosc rytmizacji ruchów - umożliwia uchwycenie, odtworzenie i wykonanie dynamicznych zmian ruchu w uporzadkowanym, powtarzajacym sie cyklu (Starosta, 2003). Zdolnosc ta czesto nazywana jest poczuciem rytmu ruchu jest jednym z najwazniejszych czynnikow determinujacych harmonijnosc i estetyke ruchow, tak bardzo wazne elementy tańca. Zdolnosc rytmizacji ruchów moze uzewnetrznic się w czasie (zwolnienie lub przyspieszenie ruchu), dynamice ruchu (zmiany sily napiecia i rozluzniania miesni) i przestrzeni (zmiany zakresu i kierunku ruchu).

Próby zespołu baletu Kubańskiego na scenie Théâtre des Champs Elysées - Paryz 2017 (zdjęcia:Ballet Diffusion)

Zdolnosc laczenia ruchu - zapewnia celowa organizacje ruchow czesci ciala prowadzac do integracji czasowych przestrzennych i dynamicznych parametrow ruchu i podporzadkowania ich zadaniu realizowanemu przez cale cialo. 

Zdolnosc laczenia ruchow w tańcu klasycznym odgrywa ogromna role, dodatkowo nalezy uwzglednic wspolzgranie wykonywanych ruchów z rytmem towarzyszącej muzyki oraz bardzo czesto partnera tanecznego.

Zdolnosc dostosowywania (kombinowanie, przestawiania) - kompleks wlasciwosci osobniczych, ktore pozwalaja na wdrozenie optymalnego programu dzialan ruchowych oraz jego zmienianie i przestawianie w przypadku dostrzezenia lub przewidywania zmiany sytuacji. W dyscyplinch." 

W baletach zazwyczaj cala choreografia jest dokladnie dopracowana ale jak wiadomo czasem zdazaja sie nagle, nie przewidziane sytuacje i  dobrze jest jak tancerz potrafi z nich sprytnie wybrnac ;)

Zdolnosc wspolpracy - umiejetnosc laczenia wlasnych aktow ruchowych z czynnosciami partnera/partnerow, przewidywania tych czynnosci oraz odpowiedniego i szybkiego modyfikowania wlasnych". 

W balecie bedzie to dotyczylo szczegolnie tancow zespolowych gdzie potrzebne jest polaczenie kilku zdolnosci koordynacyjnych: laczenia ruchow, przejawiania szybkiej reakcji, dostosowania, orientacji przestrzenno-czasowej, zachowania rownowagi, roznicowania ruchow i ich rytmizacji i symetryzacji.

Wyraziostosc/ekspresja ruchow - Ekspresja pochodzi od lacinskiego slowa 'expressio' - wytloczenie, wyrazenie, uzewnetrznienie przezyc, zewnetrzna oznaka uczuc, sila wyrazu, wyraziostosc (Kopalinski, 1971, 203). Inspirowane jest: linia melodyczna, struktura rytmiczna i harmoniczna, brzmieniem instrumentow. Wyraziostosc ruchow - to zdolnosc do wyrazania emocji wywolywanych rytmem, dzwiekiem i melodia za pomoca estetycznych (lub nie?patrz taniec wspolczesny ktory potrafi miec odmienna/kontrowersyjna estetyke) ruchow, poz ciala oraz pasywnej mowie ciala. Ta druga jest dosc bogata, bo np. w hinduskiej rozprawie o tancu wyrozniono az 36 mimicznych poz, 8 rodzajow spojrzen - ruchow galki ocznej, 9 ruchow powiek, 9 ruchow szyi (Turska, 1965). Wedlug M.Lussyego "ekspresja jest dusza muzyki" a jej miernikiem sa nuty nieregularnie dzialajace na uczucie. (Wozna, 1980). 

Coz tu mozna wiecej dodac, w tańcu klasycznym ekspresja jest podstawa, nie da sie interpretowac roli bez ekspresji, taniec bedzie wtedy czysto mechanicznym ruchem nie przekazujacym zadnej tresci i glebi. W ksiazce "Antropologia tańca" autorstwa A.Peterson-Royce przeczytalam kiedys stwierdzenie, ze tancerze przez okres swojej nauki w szkole baletowej ucza sie techniki po to by w zyciu zawodowym nie myslec juz o technice tanca a moc skupic sie tylko na ekspresji i interpretacji roli.

Co ciekawe zdolnosc ta przejawia sie jedynie w wystepach najlepszych tancerzy/zawodnikow i jest elementem skladowym najwyzszego poziomu mistrzostwa technicznego.

Proby zespolu baletu kubanskiego na scenie Théâtre des Champs Elysées - Paryz 2017 (zdjecia:Ballet Diffusion)

Zdolnosc rozluznienia miesni - polegajaca na "...wybiorczym rozluznianiu miesni lub ich czesci nie uczestniczacych w ruchu, a takze maksymalnym rozluznieniu miesni zaangazowanych w dzialanie bezposrednio po wykonaniu czynnosci ruchowej. (Starosta, 2003) Wielkosc rozluznienia miesni w duzym stopniu zalezy od zdolnosci silowego roznicowania ruchow. Zdolnosc ta jest skutkiem wysokiego poziomu koordynacji wewnetrznej czyli wewnatrzmiesniowej i miedzy miesniowej. Osiagniecie optimum rozluznienia miesniowego wymaga duzego doswiadczenia a takze okreslonego poziomu tej i innych zdolnosci koordynacyjnych. "Luz" miesniowy scisle laczy sie z psychicznym. Oba sa procesami przebiegajacymi w centralnym ukladzie nerwowym o wzajemnym oddzialywaniu. Oznacza to, ze "luz miesniowy" wplywa na "luz psychiczny" i odwrotnie. W wielkosci i stabilnosci tego "luzu" przejawia sie poziom mistrzostwa technicznego w niewielkim stopniu uzaleznionego od wplywu warunkow zewnetrznych. Taka odpornosc na liczne niesprzyjajce okolicznosci uzyskuja zawodnicy pod wplywem wieloletniego treningu i odznaczajacy sie okreslonymi wlasciwosciami psychicznymi. 

Czyli mowiec krotko chodzi o to by tanczyc lekko i swobodnie by zadna trema nie powodowala, ze wyjscie na scene oznacza zdretwialego i przerazonego tancerza. Swoja droga to wlasnie za ta sceniczna swobode tanca Guillem byla chwalona przez wielu krytykow.

Symetryzacja ruchow to wedlug W.Starosty zdolnosc przenoszenia techniki ruchow z jednej strony ciala lub jednej jego czesci na druga. Zdolnosc symetryzacji ruchow przejawia sie zarowno przy nauczaniu jak i przy doskonaleniu techniki cwiczen". 

I tu ciekawostka wyjasniajaca dlaczego w tancu klasycznym wszystkie cwiczenia wykonujemy zarowno na prawa jak i na lewa noge oraz dlaczego taniec klasyczny jest tak genialny ;) .

Zdecydowana wiekszosc dyscyplin sportowych zostala ukierunkowana na realizacje podstawowych ruchow w sposob asymetryczny np. rzutow lekkoatletycznych. Niekorzystny wplyw asmetrii ruchow dostrzezono juz dawno i dlatego podczas igrzysk olimpijskich 1912 roku wprowadzono po dwa konkursy rzutow dyskiem, oszczepem i pchniecia kula: jednoreczny i obu reczny. Ciekawe, iz zdobywcami medali w konkursach jednorecznych zostawali przewaznie zawodnicy osiagajacy najwieksza sume w konkursach oburecznych.
Dlugotrwale obciazanie jednej strony ciala wywoluje zmiany przeciazeniowe mogace skutkowac kontuzja i zakonczeniem kariery zwodniczej. Majac na wzgledzie dbalosc o wszechstronny rozwoj ruchowy zawodnikow niektorych dyscyplin sportowych przepisy wymuszaja symetryczne wykonywanie najwazniejszych cwiczen np. w gimnastyce artystycznej zawodniczki zobowiazane sa do prezentowania w ukladach elementow manipulacji przyborem zarowno prawa jak i lewa reka.

Proby zespolu baletu kubanskiego na scenie Théâtre des Champs Elysées - Paryz 2017 (zdjecia:Ballet Diffusion)

Kiedy i jak rozwija sie koordynacja czlowieka?

W latach 70. XX wieku uksztaltowala sie nauka o ruchu czlowieka -antropokinezjologia, od tego czasu zaczeto poszukiwac sposobow zwiekszania efektywnosci treningu sportowego/tanecznego (jak by nie patrzec te dyscypliny wzajemnie sie przenikaja).
W pismiennictwie specjalistycznym panuje zgodnosc ze okres najbardziej dynamicznego rozwoju czlowieka wystepuje od urodzenia do okolo 20 roku zycia. Rozwoj ten jednak nie przebiega w sposob jednostajny. Mozna w nim zaobserwowac fazy przyspieszonego rozwoju poszczegolnych zdolnosci (tzw "fazy sensytywne"), jak tez fazy stabilizacji czy nawet regresji. "Okresy sensytywne sa zwiazane z istotnymi przyrostami wynikow w zakresie zdolnosci motorycznych, odznaczaja sie zwiekszona podatnoscia (wzmozona wrazliwoscia) na dzialanie czynnikow srodowiskowych, przede wszystkim na trening sportowy" (W.Starosta 2006).
Okresem najbardziej wzmozonego rozwoju motorycznego zwanego "zlotym okresem" lub "pierwszym apogeum" jest wczesne dziecinstwo (4-5 lat), ktore cechuje ogromna chec do ruchu i dzialania. "Harmonia proporcji morfologicznych oraz dojrzewanie osrodkowego ukladu nerwowego i charakterystyczna rownowaga pod wzgledem rozwoju psychicznego sprawiaja ze ruchy dziecka w tym okresie sa szczegolnie celowe, swobodne, plynne i w ogole przyjemne dla oka." (Gniewkowska1965; Demel, Sklad 1970; Przeweda, 1980 cyt. za Osinski 2003)
"O ile w wieku 4-5 lat wystepuje optymalne uzewnetrznienie sie spontanicznej potrzeby ruchu, to wiek 10-12 lat jest okresem szczegolnej podatnosci na ruch stymulowany - czyli jest to wiek w ktorym na tle wysokich predyspozycji ruchowych stosunkowo latwo mozna osiagnac efekty treningowo-wychowacze". (Wolanski, Parizkova 1976)
"To wlasnie koncowy etap okresu wczesnoszkolnego ( u dziewczat okolo 10-11 roku zycia, u chlopcow okolo 12-13roku zycia) nazywany jest okresem "dziecka doskonalego" czy "drugiego apogeum motorycznosci" (Osinski 2003). K.Meinel (1967) nazywa ten okres w rozwoju "uczeniem sie z miejsca". To uczenie sie z miejsca przebiegajace pozornie bez dluzszych cwiczen, polega na bardzo szybkim utrwaleniu w tym wieku nowych ruchow. Jest on bardzo wazny w dyscyplinach sportu o wczesnej specjalizacji np. gimnastyka artystyczna, sportowa, akrobatyka, lyzwiarstwo figurowe. Okres wczesnoszkolny to czas pozytywnych przemian w motorycznosci ktore odnosza sie jedna przede wszystkim do zdolnosci koordynacyjnych. Co jednak ciekawe okres wzmozonej podatnosci organizmu na ksztaltowanie zdolnosci kondycyjnych wystepuje pozniej niz analogiczny okres rozwoju zdolnosci koordynacyjnych. Najwyzszy poziom sily, szybkosci i wytrzymalosci osiaga sie pomiedzy 16 a 25 rokiem zycia."

Mozna by powiedziec "szach-mat amatorzy". Jezeli zaczynamy nauke tanca majac lat -dziescia czy nawet -dziesiat, mamy juz ten "zloty okres" rozwoju dawno za soba, jezeli dodatkowo bedac dzieckiem nie mielismy okazji chodzic na zadne zajecia sportowe czy taneczne, trudno sie dziwic ze, taniec czyli harmonijne polaczeie ruchu nog z ruchem rak, glowa i muzyka staje sie nie lada wyzwaniem. Mysle, lecz to marzenie scietej glowy, ze bylo by bardzo madrze wprowadzic cwiczenia rozwijajace zdolnosci koordynacyjnych u dzieci na lekcjach szkolnego WF (haha - mnie sama rozbawil ten pomysl, znajac realia wspolczesnej szkoly :(.
Kiedys chodzac na pewien kurs instruktorski mialam cwiczenia na orientacje przestrzenna i koordynacje wlasnie. I jak mozna sie bylo spodziewac osoby ktore tanczyly od dziecka mialy z tymi cwiczeniami mniej problemow niz ci ktorzy zaczeli nauke tanca jako dorosli. Sama tych cwiczen, zwlaszcza koordynacyjnych, serdecznie... nienawidzilam :) poniewaz, jak mozna sie domyslic, sprawialy mi mnostwo klopotow.
Jezeli zas chodzi o Sylvie Guillem to mozemy domniemac, opierajac sie na jej nocie biograficznej iz: Jej matka byla gimnastyczka (czyli juz wlasciwosci genetyczne otrzymane w prezencie).
Dzieki temu mala Sylvie wczesnie zaczela treningi gimnastyczne (czyli ten pierwszy moment rozwoju koordynacji zostal w pelni wykorzystany). Do szkoly baletowej trafila juz jako 12 latka i przez jakis czas tak do konca, nie mogla sie zdecydowac czy chce byc tancerka czy gimnastyczka (czyli ten drugi "zloty etap" rozwoju zdolnosci zostal rozwiniety w maksymalny sposob poprzez cwiczenie tanca i gimnastyki).
Zreszta co by duzo nie mowic, patrzac na biografie tancerzy to zdecydowana wiekszosc zaczyna jakas aktywnosc fizyczna w wieku ok 4-5 lat.
I to w zasadzie by tlumaczylo twierdzenie o wybitnej koordynacji Sylvie Guillem.

No dobrze, ale czy wobec tego jest jeszcze jakas nadzieja dla nas amatorow? ;)

cdn.

-----

Wszystkie zawarte w artykule wzmianki i cytaty pochodza z ksiazki pt. "Uwarunkowania i zmiennosc poziomu koordynacji ruchowej u zawodniczek gimnastyki artystycznej" - Wlodzimierz Starosta, Karolina Podciechowska, Poznan 2009