Dzis ponownie wracam do tematu koordynacji. Tym razem skupiam sie na warunkach, sposobach i metodach jej rozwoju. Czy jezeli jako dzieci nie trenowalismy zadnej dyscypliny sportowej lub tanca i nasza koordynacja nie rozwinela sie odpowiednio w gdy bylismy w wieku jej najwiekszego i najszybszego rozwoju, to jest jeszcze dla nas jakas szansa na poprawienie naszych zdolnosci koordynacyjnych?
W jaki sposob rozwija sie koordynacja ruchowa?
Koordynacja ruchowa jest zewnetrznym przejawem (obraz) czynnosci ukladu nerwowego. Dlatego pojawia sie wniosek, ze jaka jakosc ruchow - taki poziom sprawnosci centralnego ukladu nerwowego. Jest to pewne uproszczenie ale jego istota jest sluszna. Ruchy, a szczegolnie ich jakosc, moga swiadczyc o poziomie sprawnosci calego ukladu nerwowego i jego roznorodnych wlasciwosciach. Patrzac obiektywnie -koordynacja ruchowa jawi sie jako "integrator" przejawiania sie rozmaitych zdolnosci czy tez jako organizator ich wspolnego dzialania podczas roznych czynnosci ruchowych. W tak obszernym ujeciu koordynacja ruchowa nosi znamiona super zdolnosci i problemu najwazniejszego dla wszechstronnego nie tylko ruchowego rozwoju czlowieka, niezbednego dla jego efektywnego funkcjonowania w zyciu codziennym, zawodowym i w sporcie/tancu. Niektorzy eksperci koordynacji ruchowej nazywaja ja zdolnoscia fenomenalna. Dlaczego? Jej fenomenalnosc polega nie tylko na ogromnym znaczeniu dla rozwoju ruchow i doskonaleniu techniki ale przede wszystkim na integracji wszystkich przejawow czlowieka, zarowno tych motorycznych jak tez funkcjonalnych i psychicznych.
1. Koordynacja jako przejaw czynnosci centralnego ukladu nerwowego, jest silnie uwarunkowana genetycznie! Czy wobec tego mozliwy jest jej rozwoj i doskonalenie? Tak, jest to mozliwe. Jak wskazuja badania istnieja liczne mozliwosci podwyzszania poziomu koordynacji ruchowej. (Ufff :)) To jak bardzo da sie podwyzszyc poziom koordynacji ruchowej zalezy od potencjalu koordynacyjnego - czyli poziomu wrodzonych predyspozycji do wykonywania zlozonych cwiczen. Nie u kazdego czlowieka wystepuje jednakowy poziom lokalnej i globalnej koordynacji ruchowej. Poziomy te sa zroznicowane co w praktyce oznacza, ze u kazdego czlowieka wystepuje inna kompozycja poszczegolnych zdolnosci koordynacyjnych. Bardzo rzadko sie zdaza osobnik ktorego cechuje wysoki poziom wszystkich z nich. (czyzby to byla S.Guillem? ;)
I tu ciekawostka: Nie wszystkie zdolnosci koordynacyjne sa jednakowo silnie uwarunkowane genetycznie. Najwieksze przyrosty mozna uzyskac w zakresie rozwoju tych najslabiej uwarunkowanych.
No coz, czyli trudno walczy sie z genetyka ale z drugiej strony nie mamy informacji ktore zdolnosci koordynacyjne sa bardziej uwarunkowane genetycznie wiec nie do konca wiemy co i gdzie mozemy porawic, troche szkoda bo to mogla by byc ciekawa informacja :(
2. Wiek - ma duze znaczenie. Jak wskazuja badania najwieksze przyrosty w zakresie rozwoju tej super zdolnosci uzyskuje sie przy treningu dzeici w wieku 7-11lat. Przeoczenie lub nieumiejetne wykorzystanie tego okresu laczy sie z obnizeniem poziomu zdolnosci koordynacyjnch. Rozwoj ich jest mozliwy w kazdym wieku, ale nigdy organizm nie jest tak podatny na stymulacje jak w przedziale wieku 7-11. Specjalisci niektorych dyscyplin wymagajacych wczesnej specjalizacji uwazaja ze do 11 roku zycia niezbedne jest opanowanie najbardziej zlozonych cwiczen np. w lyzwiarstwie figurowym skokow z wieloma obrotami. Pozniej dla osiagniecia znaczacego przyrostu w zakresie koordynacji ruchowej i przygotowania technicznego, trzeba duzo wiekszego nakladu pracy i dluzszego okresu czasu.
3. Wieksza efektywnosc rozwoju koordynacji uzyskuje sie u osobnikow poddawanych wczesniej cwiczeniom ukierunkowanym na podniesienie jej poziomu lub niektorych wazniejszych zdolnosci koordynacyjnych. Szczegolnie jezeli te cwiczenia dotyczyly rozmaitych dyscyplin sportu wymagajacych wysokiego poziomu koordynacji. Taki bagaz doswiadczen ruchowych zgromadzony, szczegolnie w mlodym wieku sprzyja odnoszeniu rozmaitych sukcesow w doroslym zyciu. Oznacza to, wieksze przyrosty u osob posiadajacych doswiadczenie ruchowe. Im jest ono dluzsze tym wieksze moga byc przyrosty jej poziomu.
4. Wielkosc przyrostu poziomu koordynacji ruchowej, zalezy od stosowania odpowiednich srodkow we wlasciwym czasie, czyli w okresie najwiekszej podatnosci i adekwatnych do aktualnych mozliwosci, plci, wieku, doswiadczeni ruchowych i emocjonalnego zaangazowania osobnika. Rownie wazne jest dobranie odpowiednich metod i odpowiednich cwiczen dostosowanych do mozliwosci oraz wlasciwe ich rozmieszczenie w czsie. Zbyt duze obciazenie a co za tym idzie zmeczenie, znacznie obnizaja poziom koordynacji. Co ciekawe u dzeici niekorzystnie wplywa na rozwoj koordynacji wykonywanie cwiczen silowych i wytrzymalosciowych.
Czyli sprawa nie jest tak do konca beznadziejna. Duze znaczenie bedzie mialo dla nas to jaki mamy potencjl genetyczny, w jakim jestesmy wieku oraz czy kiedys cos cwiczylismy. Jezeli jako dzeci nie mielismy okazji byc poddani profesjonalym cwiczeniom bedzie nam trudniej jako dorosli amatorzy. Dodatkowo na nasza niekorzysc dziala fakt, ze my tych godzin cwiczen mamy do dyspozycji bardzo niewiele (przecietnie cwiczymy po 2-3 godziny tygodniowo? ) Zamiast wielu godzin codziennych cwiczen jak w przypadku profesjonalistow. Plus jest taki, ze bedziemy miec wiekszy poziom zaangazowania emocjonalnego do wykonywanych cwiczen i raczej trudno bedzie nam sie tymi treningami przemeczyc ;)
Zasady rozwijania koordynacji ruchowej
Podstawowa zasada przy rozwijaniu poziomu koordynacji ruchowej jest stopniowanie zlozonosci cwiczen od prostego do zlozonego. Dobierajac cwiczenia nalezy pamietac by:
- cwiczenia byly odpowiednie do zdolnosci koordynacyjnej jaka zamierzamy rozwinac
- uwzglednialy poziom mozliwosci cwiczacego w tym poziom jego koordynacji ruchowej
- stosowac cwiczenia nowe tj nie znane wczesniej cwiczacemu
- zlozone ale na miare aktualnych mozliwosci
- cwiczenia byly roznorodne czyli uwzgledniajace nie tylko zaangazowanie calego ciala ale jeszcze rozmaite jego polozenie i czesci.
Jak juz wiemy pojecie koordynacji jest bardzo szerokie, uwzglenia sie w nim takie elementy jak zdolnosc laczenia, dostosowywania, roznicowania ruchow, zachowania rownowagi, orientacji przestrzennej, rytmizacji ruchow, szybkiej i adekwatnej reakcji, wspolpracy, wyrazistosci (ekspresji), symetryzacji, zdolnosci rozluzniania miesni. Cwiczenia nalezy dobierac uwzgleniajac ten podzial, jednak w praktyce przestrzeganie tego podzialu nie bedzie do konca mozliwe gdyz w niektorych cwiczeniach rownoczesnie rozwijac mozna nie jedna a dwie lub wiecej zdolnosci koordynacyjnych. Proces rozwijania koordynacji ruchowej cechowac sie powinien wdrozeniem nastepujacych zasad :
- Wielostronnosc
- Nowosc
- Urozmaicenie
Dobrze, czyli koordynacja zawiera wszystkie elementy ktorych potrzebujemy w tancu, teraz zastanowmy sie czy wszystkich (lub prawie wszystkich) tych elementow nie rozwija cwiczenia przy drazku? Po za oczywistym wzmacnianiem i rozwijaniem sily miesni. Czy to nie przy drozku cwiczymy laczenie ruchow? Czy to nie przy drazku cwiczymy nasza rownowage w pozycjach aplomb? Czy to nie przy drazku rozwijamy umiejetnosc szybkiej i adekwatnej reakcji np. gdy slyszymy muzyke i zaczynamy cwiczenie "na raz"? A orientacja przestrzenna? Wyraistosc i ekspresja gdy trzeba poprowadzic rece i nogi przez scisle okreslone pozycje?
Urozmaicenie? Prosze bardzo, przeciez na kazdej lekcji jest nowy zestaw cwiczen ktore nalezy szybko zapamietac i powtorzyc jednakowo na dwie nogi - czyli przy okazji mamy tez symetryzacje ruchow.
Sposoby rozwijania koordynacji
Istnieja trzy sposoby rozwijania koordynacji:
- naturalny
- sztuczny
- mieszany
Najskuteczniejszy i powszechnie dostepny jest sposob naturalny czyli z pomoca odpowiedniego zestawu cwiczen.
Niestety nie znalazlam informacji na czym polegaja dwa pozostale.
(schemat :"Metodyczne srodki ksztaltowania koordynacji ruchowej" W. Starosta 1999)
Podczas nauczania techniki ruchow, podobnie jak przy rozwijaniu koordynacji ruchowej najpierw wymaga sie dokladnego wykonania ruchow zgodnie z jego wzorcem (1 poziom koordynacji). Tym wzorcem na poczatku jest technika elementarna a po wielu latach szkolenia - technika indywidualna lub mistrzowska.
Po dokladnym opanowaniu techniki cwiczenia, przechodzimy do drugiego etapu rozwoju koordynacji (2 poziom), probujac polaczyc dokladne wykonanie cwiczenia z realizacja jego w szybkim ale nie maksymalnym lecz optymalnym tempie. Jest to wprowadzenie utrudnienia w wykonaniu w stosunku do wczesniejszego, na ktorym realizacja ruchu nie byla limitowana czasem. Do najczestszych nalezy stopniowe zwiekszanie szybkosci wykonania ruchu. Mozliwosc dokladnego wykonania ruchu z niezbedna (optymalna szybkoscia jest sygnalem do przejscia do najwyzszego "poziomu wtajemniczenia" tj. szybkiego wykonania dokladnych ruchow w zmiennych warunkach (3poziom). Tutaj doskonalenie ruchu moze trwac przez wiele lat i nigdy nie osiagnac szczytu mozliwosci cwiczacego. Takie stopniowanie trudnosci cwiczen znane jest od lat ale ostatnio troche zapomniane, znaczaco przyspiesza opanowanie techniki a ponadto sprzyja opanowaniu najkorzystniejszego, bo elastycznego jej wariantu.
Tutaj mala dygresja, podobno slynna primabalerina Maja Plisiecka zawsze wykonywala cwiczenia przy drazku w ten sposob, ze najpierw cwiczyla to samo cwiczenie w spokojnym tempie a potem powtarzala je duzo szybciej. Kiedys na jakiejs lekcji probowalismy cwiczyc ta metoda i powiem ze bylo to bardzo meczace ale byc moze i skuteczne.
Warianty zmiany sposobu wykonania cwiczen
1. Wariant zmiany kierunku ruchu a wiec wystepuja tu co najmniej cztery podstawowe mozliwosci: w przod, w tyl, w prawo, w lewo. Ponadto ruch moze byc ukierunkowany w gore i w dol jak i kombinacje wszystkich tych mozliwosci.
Pomyslmy jak wygladaja baletowe cwiczenia na srodku sali, czy kombinacje cwiczen nie sa tak skomponowane by tancerze poruszali sie w roznych kierunkach?
2. Wariant udzialu sily w danym ruchu. Moze byc maksymalny, optymalny i minimalny. Maksymalny czesto wywoluje napiecie dodatkowych grup miesni co zaburza koordynacje ruchowa i obniza poziom techniki. Najbardziej racjonalny jest optymalny, co oznacza wklad sily taki jaki niezbedny jest dla osiagniecia zaplanowanego celu. Poszukiwanie optymalnego wkladu sily nazywanej "w sam raz" stanowi niezwykle wazna czesc treningu sportowego i wymaga tworczej pracy trenera/instruktora/ pedagoga a jeszcze wiekszej zawodnika.
Przyklad: Czy ktos sie uczyl wchodzenia en pointe, samego prostego wejscia na czubek i zlapania rownowagi? Ile trzeba cwiczyc by wyczuc ta odpowiednia ilosc sily ktora musimy w ten ruch wlozyc? Nie moze byc zbyt duza bo natychmiast z pointy spadniemy ale tez nie moze byc za malo bo nie damy rady na czubek wejsc.
3. Wariant sposobu wykonania ruchow wymagajacy zmiany ich tempa. Jego wzrost zwieksza zlozonosc cwiczenia, a jego obnizenie upraszcza je. Dlatego w poczatkowym etapie nauczania techniki ruchu wskazane jest stosowanie niskiego tempa ruchow, a w miare jego opanowywania stopniowe jego zwiekszanie. Tempo winno byc dostosowane do mozliwosci cwiczacego a szczegolnie do jego temperamentu i typu centralnego ukladu nerwowego. Wysokie tempo ruchow bardziej odpowiada cholerykom i sangwinikom.
Co zrobic ma pedagog gdy na sali ma zbior roznych osob z roznym temperamentem? Wszystkim dogodzic sie nie da ;) A tak na powaznie, jezeli jako osoby bardziej zaawansowane trafimy na zajecia dla poczatkujacych tempo wykonywanych cwiczen wyda nam sie bardzo wolne i odwrotnie.
4. Wariant zmiany zakresu (amplitudy) ruchu. Zmiana zakresu ruchu laczy sie z etapami doskonalenia techniki. W poczatkowym etapie nauczania celowe jest wykonywanie cwiczen o malej amplitudzie i zwiekszanie jej w miare coraz lepszego opanowania ich techniki.
To wydaje sie logiczne, na poczatku ruch wykonujemy po malu i w niewielkim zakresie by z czasem zaczac np. podnoscic wyzej noge.
5. Wariant zmiany rytmu ruchow. Rytm ruchow jest niezwykle istotna czescia techniki. Kazde cwiczenie posiada specyficzny rytm. Poznanie tego rytmu sprzyja szybszemu opanowaniu techniki ruchu. W miare opanowania techniki cwiczenia celowe jest stosowanie wzrastajacego rytmu jego wykonania.
Wydaje mi sie, ze w tym wypadku zmiana rytmu ruchow moze dotyczyc specyfiki wykonania poszczegolnych cwiczen np. szybki, ostry ruch przy frappé a spokojniejszy i "ciagnacy" przy fondue.
6. Wariant zmiany pozycji wyjsciowej i koncowej. Zmiana pozycji wyjsciowej nie tylko urozmaica wykonanie cwiczen ale umozliwia ich doskonalenie ich techniki i sprzyja rozwijaniu koordynacji ruchowej. Na poczatku stosuje sie prostsze pozycje wyjsciowe, a w miare ich opanowywania coraz bardziej zlozone.
Zastanawiam nad tym wariantem bo wydaje mi sie, ze raczej w klasyce zdecydowana wiekszosc cwiczen wykonujemy w pozycjach stojacych, bardzo rzadko (w nauczaniu amatorow) zdarza sie zakonczenie kombinacji w np. kleczac.
7. Wariant lustrzanego wykonania cwiczenia. Jego istotna czescia jest angazowanie (aktywizowanie) do realizacji ruchow niewiodacej polkuli mozgowej tj. uruchamianie transferu bilateralnego (dwukierunkowego). Podczas wykonania cwiczenia jedna konczyna np. prawa, aktywizuja sie okreslone osrodki lewej polkuli mozgu. Jednoczesnie, niewielka sladowa aktywnosc przejawiaja ich odpowiedniki w prawej polkuli mozgu. Wykonywanie jednakowego ruchu na zmiane prawa i lewa reka aktywizuje te osrodki obu polkul mozgowych. Aktywizacja ta nazwana transferem umozliwia stosunkowo szybkie przenoszenie umiejetnosci wykonywania jakiegos ruchu z jednej strony ciala na na druga.
8. Wariant symetryzacji ruchow. Dokladniej precyzujac dotyczy on wyrownywania sprawnosci ruchowej obu stron ciala. Wariant ten scisle laczy sie z poprzednim - lustrzanym wykonywaniem cwiczen. Proces symetryzacji ruchow podzielic mozna na dwa etapy: pierwszy ksztaltowania symetrii - realizowany przewaznie donosnie malych dzieci i drugi symetryzacji ruchow glownie dla osob doroslych u ktorych w wyniku adaptacji do rozmaitych warunkow, w tym tez uprawiania jakiejs asymetrycznej dyscypliny sportowej (lub nie uprawiania niczego ;) wystapilo znaczne stronne zroznicowanie ruchow.
Zarowno lustrzane odbicie jak i symetryzacja ruchu jest jak by "odgornie" wpisana w taniec klasyczny. Cwiczenia przy drazku, uklady na srodku sali czy tez wiekszosc wariacji, przewaznie wykonuje sie symetrycznie na prawa i na lewa noge.
9. Wariant zmiany plaszczyzny podparcia. Podobnie jak poprzednie dwa, jest to wariant niezwykle wazny, nie tylko dlatego ze wymaga przejawiania zdolnosci zachowania rownowagi, ktora nalezy do podstawowych zdolnosci koordynacyjnych. Przejawianie sie tej zdolnosci zwiazane jest z wielkoscia plaszczyzny podparcia. Im jest ona mniejsza, tym trudniej jest zachowac rownowage. Dlatego zmainy w zakresie tej wielkosci ksztaltuja i podnosza na wyzszy poziom przejawianie tej zdolnosci. Najmniejsza plaszczyzna podparcia jest w staniu na jednej nodze na palcach. Stad wykonywanie cwiczen na pointach, stosowane w tancu klasycznym wymaga wyjatkowo wysokiego poziomu zdolnosci zachowania rownowagi. Podobny poziom zlozonosci wystepuje tez w gimnastyce artystycznej, choc nie wykonuje sie w niej cwiczen na pointach ale na palcach i laczy sie to z zonglowaniem rozmaitymi przyborami. Wyjatkowo wysokie wymagania zdolnosci zachowania rownowagi stawiaja cwiczenia lyzwiarstwa figurowego w ktorych plaszczyzna podparcia wynosi czasami kilka milimetrow kwadratowych np. w piruecie z odchylona glowa, w ktorym ograniczona jest kontrola wzrokowa i orientacja przestrzenna.
Istnieja jeszcze mozliwosci by cwiczenia wykonywac tylem do lustra, po ciemku lub z zamknietymi oczami, zmienia to sposob odczuwania wlasnego ciala rozwijajac jednoczesnie jego "czucie". Czucie wlasnego ciala jest rowniez bardzo istotne, zastanowcie sie o ile ulatwia wykonanie danego cwiczenia mozliwosc podgladania sie w lustrze? A czy na pewno wiecie gdzie jest wasza reka czy noga gdy nie macie mozliwosci sie w tym lustrze podgladac? Na scenie przeciez lustra nie ma...
Podsumowujac my amatorzy cos tam jeszcze mozemy w kwestii koordynacji poprawic, choc musimy zdawac sobie sprawe, ze bedzie to dluga i trudna droga ale nie beznadziejna. Inna sprawa jest, ze istnieja cwiczenia pomagajace bezposrednio skoordynowac ruchy rak do ruchow nog, takie cwiczenia sa stosowane w profesjonalnym szkoleniu w szkolach baletowych. Wspominalam o takich cwiczeniach w porzednim artykule z tej seri. Tylko, ze to bylo na kursie, blisko dwadzeiscia lat temu i teraz za nic ich sobie nie moge przypomniec. Pamietam jedynie, ze rekoma nalezalo wykonac np. 3 ruchy a nogami 4 i ruch rak z ruchem nog sie nie "pokrywal" dlatego wymagal od cwiczacego jednoczesnego i osobnego "myslenia" rekoma i nogami. Makabrycznie trudne ale w tancu klasycznym niezbedne do uzyskania wrazenia swobody i lekkosci podczas tanca :)
Co ciekawe na popularnym YouTube znalezc mozna tysiace filmow o tematyce taneczno-baletowej ale sprobujcie znalezc tam filmy prezentujace cwiczenia na rozwijanie koordynacji... Owszem w wynikach pokazuja nam sie cwiczenia dla lekkoatletow, pilkarzy itp ale cwiczen bezposrednio dedykowanych tancerzom nie ma. Chyba, ze tylko ja nie potrafie ich odszukac :)
_____________
Wszystkie informacje i cytaty zawarte w tym artykule pochodza z ksiazki pt. "Uwarunkowania i zmiennosc poziomu koordynacji ruchowej u zawodniczego gimnastyki artystycznej" autorstwa Wlodzimierza Starosty i Karoliny Podciechowskiej
|
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz