Wokół paryskiej "Notre Dame"

Notre Dame dzień po pozarze. - zdj. Ballet Diffusion

Zapewne wszyscy wiedza o wydarzeniach w Paryżu z 15 kwietnia 2019 roku, mam tu na mysli pozar katedry Notre Dame. Wydarzenie bardzo przykre, bo w kilka godzin zdewastowane zostalo wyjątkowe, świadectwo naszego, europejskiego dziedzictwa kulturowego oraz perla architektury. Katedra Notre Dame sławna jest nie tylko z powodu swojej wyjątkowej urody ale rowniez a moze przede wszystkim ponieważ stala się "bohaterka" powieści Victora Hugo. Powieści która posluzyla Rolandowi Petit za inspiracje przy tworzeniu baletu.

W lutym 1964 roku kompozytor Georges Aurie, dawny wspolpracownik Ballet du Russes i Ballets de Champs Elysées a wspolczesnie dyrektor L'Opera de Paris zaproponowal 41-letniemu wówczas Rolandowi Petit stworzenie nowego, pelnowymiarowego przedstawienia baletowego. Od roku 1958 czyli od czasu, kiedy zakoczyl prace z zespolem Serge Lifar, intensywnie pracowano nad uwspolczesnieniem repertuaru paryskiej opery. Auric zdaje sobie sprawę, ze ten nowy balet będzie ważnym wydarzeniem w karierze Petit. Choreograf mial juz w swoim dorobku znana miniaturę baletowa pt. "Le Jeune Homme et la Mort" (1946r) uważana za genialna po dzis dzien.  Ale ten nowy balet bedzie tez doskonala okazja, by zaprosc do wspolpracy wspolczesnych artystow.  Artystow takich jak kompozytor Maurice Jarre (ojciec Jean-Michela Jarre), ktory ma juz na swoim koncie kompozycje muzyki do filmu "Lawrence d'Arabie", malarza i scenografa René Allio, wieloletniego wspolpracownika rezysera Rogera Planchona oraz mlodego Yves Saint Laurenta wlasciciela domu mody, ktory juz wcześniej wspolpracowal z Rolandem Petit przy tworzeniu kostiumów do jego baletów.

Szkice kostiumow do baletu Notre Dame de Paris zdj. Fundacja Pierre Berge Yves Saint Laurent - Muzeum w Paryzu

Muzyka, która stworzyl Maurice Jarre jest mieszanka jawajskich rytmów, gitary elektrycznej, bandżo. Dekoracje Allio bardzo sugestywnie przedstawiają sylwetkę katedry Notre Dame, scenografia jest plynna i zmienia sie bardzo dynamicznie wraz z akcja na scenie. Oświetlenie autorstwa Serge Arpuzzese, daja wrażenie nierealności postaci.
Biale kostiumy tancerzy poprzecinane czarnymi, grubymi liniami tworzą figury wypełnione czerwonymi i niebieskimi kwadratami. Sukienki tancerek przypominają sukienki średniowieczne ale jednocześnie podobne sa do sukienek z ówczesnej jesiennej kolekcji YSL inspirowanej malarstwem Monodriana. W sumie to bohaterowie baletu bardziej przypominają epokę pop niz mroczna epokę gotyku. Jeżeli juz przy kostiumach jesteśmy to warto zauwazyc, ze kolory jakie zostały użyte to sa kolory jakie mozna zobaczyć na witrażach katedry.

Witraże katedry Notre Dame zdj. France3Regions

Podobnie jak Jules Perrot, który w 1844 roku odtworzyl literacka postac Esmeraldy w balecie pod tym samym tytulem, Petit odddzielil z bardzo bogatej powieści Victora Hugo 13 obrazow ktore postanowil zilustrowac jezykiem tanca. Historia milosci trzech mezczyzn do jednej kobiety i smierc, ktora splata 4 glownych bohaterow - naiwna Esmeralde, czulego Quasimodo, mrocznego Frollo, cynicznego Phoebusa.
Glowny bohater Quasimodo jest odmiencem wysmiewanym i ponizanym przez ludzi, jego brzydote Petit zaakcentowal przez ekspresje ciala tancerza, poostac ta nie ma specjalnego kostiumu znieksztalcajacego cialo ani charakteryzacji, tancerz ma uniesione ramie blisko ucha i zwisajaca, bezwladna reka zgieta w lokciu. To wystarczy by stworzych dysharmonie ruchu tak bardzo charakteryzujaca osobowosc Quasimodo uwiezionego we wlasnym zdeformowanym ciele.
Z kolei archidiakon Frollo to postac zimna i surowa, choc wykonuje modlitewne gesty z trudem maskuje gwaltowne emocje i pozadanie.
Taniec Esmeraldy jest zmyslowy i niewinny.
Kapitan Phoebus jest pieknym, zlotowlosym zolnierzem, ktory symbolizuje ideal niemozliwy do osiagniecia.
Choreografie Petit trudno osadzic w estetyce tanca klasycznego, duzo widac tam wplywu tanca modern i jazz, ktore zdecydowanie dynamizuja cale przedstawienie.
Warto zwrocic uwage na efektowne sceny zbiorowe, ktore przedstawiaja caly przekroj sredniowiecznego spolecznstwa - mieszczan, zebrakow, zolnierzy.

W premierowym przedstawieniu w 1965 r w roli Quasimodo wystapil sam Roland Petit, w roli Esmeraldy- Claire Motte, Frollo - Cyril Atanassof , Phoebus - Pierre Bonnefous

Libretto

Akt I
Scena 1 - Swieto Glupcow
Roku panskiego 1482 w Paryzu, przed katedra Notre Dame mieszczanie i chlopi zgromadzili sie by uczcic Swieto Glupcow. Ten kto bedzie rywalizowal w kategori grymasow i wybrykow otrzyma tytul Papieza Glupcow. Nagle pojawia sie dziwny stwor, ktory przycmiewa wszystkich innych jest garbaty i kulawy - dzwonnik z Notre Dame. Ale jego deformacja to nie przebranie, on jest prawdziwy. Tlum przez chwile pozostaje zaskoczony jego widokiem, a nastepnie okrutnie kpiac oglasza go Papiezem Glupcow i prowadzi w groteskowym orszaku biednego, zmieszanego tytulem kaleke.

Scena 2 - Modlitwa
Pojawia sie Claude Frollo archidiakon Notre Dame, ktory przerywa zabawe i przypomina uczestnikom, ze zycie nie sklada sie z samych przyjemnosci, ze nalezy sie rowniez zarliwie modlic i pokutowac. Zaklopotany Quasimodo jak wierny pies kladzie sie przy nogach swojego pana Frollo ktoremu zawdziecza zycie. To Frollo uratowal go od smierci na stosie i uczynil dzwonnikiem katedry. Pod chlodna i surowa maska Frollo skrywa dusze dreczona namietnoscia do cyganskiej tancerki Esmeraldy, ktora zobaczyl przed katedra i mimo prob skupienia sie na modlitwie dzwiek jej tamburynu ciagle brzmi w jego uszach.

Scena 3 - Esmeralda
Oto pojawia sie piekna, tanczaca Esmeralda. Frollo oszalaly z pozadania rozkazuje Quasimodo porwac ja i przyprowadzic do siebie.

Scena 4 - Dzidziniec cudow
Quasimodo rozpoczyna pogon za Esmeralda. Szukaj jej po ulicach Paryza posrod zebrakow, kalek, rzezimieszkow wszystkich tych ktorych krolestwem jest noc.

Scena 5 - Pregierz
Schwytana Esmeralda ucieka, dzieki pomocy kapitana Phoebusa. Quasimodo zostaje zaaresztowany i zaprowadzony pod pregierz gdzie ku uciesze gapiow zostaje mu wymierzona kara. Esmeralda widzac jego przerazenie i cierpienie podaje mu wode. Ten prosty gest wspolczucia od pieknej dziewczyny zmienia bieg przeznaczenia Quasimodo.

Scena 6 - Zolnierze
Dumny i zakochany Kapitan Phoebus prowadzi defilade swoich zolnierzy na czesc Esmeraldy.

Scena 7 - Tawerna
Kapitan Phoebus zaprasza Esmeralde do tawerny w ktorej spotykaja sie zolnierze i rozpustne dziewki. Dziewczyna jest pod urokiem przystojnego kapitana. Ich spotkanie dostrzega czajacy sie w mrokach, zazdrosny Frollo. Archidiakon nie potrafi opanowac wscieklosci i morduje Phoebusa, zadajac mu cios nozem. Zostawia Esmeralde z martwym kapitanem, sugerujac jej wine. Sam ucieka.

Scena 8 - Proces
Oskarzona o morderstwo Phoebusa, Esmeralda staje przed sadem.

Scena 9 - Szubienica
Skazana za rozpuste, zabojstwo i czary Esmeralda ma zostac powieszona. Jest juz w rekach kata, gdy nadle pojawia sie Quasimodo, ktory nie zapomnial gestu Esmeraldy, odpycha straznika, lapie dziewczyne i zanosi ja do wnetrza katedry. W srodku katedry Esmeralda jest wolna od wszelkiej jurysdykcji. Frollo pomimo swej zlosliwosci moze tylko powstrzymac tlum przed wtargnieciem do katedry. Odwraca uwage tlumu wznoszac modly na czesc Boga.

Akt II
Scena 10 - Dzwonnica Notre Dame
Quasimodo upewnia sie czy dzwonnica jest bezpiecznym schronieniem. Szczesliwy, ze udalo mu sie ocalic Esmeralde wdrapuje sie na wielki dzwon i zaczyna nim poruszac.

Scena 11 - Esmeralda i Quasimodo
Quasimodo choc zawstydzony swoim cialem i obecnoscia pieknej dziewczyny odwaza sie wziac za reke Esmeralde. Zmeczona Esmeralda zapada w sen a Quasimodo przekonany, ze jest bezpieczna zostawia ja sama. Ale katedra to rowniez krolestwo archidiakona, pod nieobecnosc Quasimodo przychodzi Frollo by dreczyc dziewczyne. W szale uderza ja bo osmielila sie odrzucic jego zaloty.

Scena 12 - Koszmar - atak na katedre
Spawiedliwosci musi sie stac sie zadosc! Parlament odwolal prawo do azylu, zolnierze rozpoczynaja szturm na katedre, za nimi podaza tlum. Quasimodo probuje ich powstrzymac zrzucajac na nich goracy olow, ale wojska jest zbyt duzo... Esmeralda zaostaje ujeta.

Scena 13 - Smierc
Dlugi kondukt zalobny odprowadza Esmeralde na szubienice. Teraz juz nic nie moze przeszkodzic w wykonaniu wyroku. Wraz ze smiercia Esmeraldy zamilknie dzwiek tamburynu, ktory tak natretnie przywolywal obraz tanczacej cyganki w glowie Frollo i popychal go do zlych czynow.  Quasimodo dostrzega jak bardzo zimnym i bezwzglednym czlowiekiem jest archidiakon, rzuca sie na niego i go dusi. Cialo duchownego stacza sie po schodach szubienicy a Quasimodo podnosi cialo ukochanej Esmeraldy.

Wykonawcy:
Esmeralda - Isabelle Guérin
Quasimodo - Nicolas Le Riche
Frollo - Laurent Hilaire
Phoebus - Manuel Legris
oraz corps de ballet L'Opera de Paris

Nagranie powstalo w 1996 roku.

***

à'propos

Z wyjatkowych powodow, postanowilam zrobic wyjatek i odejsc troche od tematyki baletowej, pozostajac nadal w temacie samej katedry Notre Dame. Nie chce tu nikogo zanudzic wiec nie bede sie rozpisywac na temat historii tego budynku bo na ten temat jest bardzo wiele informacji i zainteresowani znajda je bez problemu. Postanowilam opowiedziec dwie ciekawostki na temat tej swiatyni, jedna troche smutna bo opowiada o tym co zostalo bezpowrtonie stracone a druga, bardziej optymistyczna bo mowi o tym co udalo sie uratowac:


Drewniany dach
W wyniku pozaru drewniany dach katedry zostal bezpowrotnie stracony. Specjalisci szacuja ze drewno ktore tam bylo moglo miec nawet 1200 lat... Sam proces przygotowywania drewna do budowy katedry jest niezwykle fascynujacy.
Przygotowywanie drewna do budowy dachu trwalo ponad 50 lat. Okolo 1200 roku, zostalo sciete 1500 debow. Sciete drzewa zostaly ulozone warstwowo koronami w kierunku polnocnym i pozostawione na rok by ich energia zrownala sie z energia ziemi. Pozniej drzewa zostaly odkorowane i zatopione w bagnach na 25 lat, by zabezpieczyc je przed plesnia i insektami. Po tym czasie drzewa zostaly wyciagniete na powierzchnie pociete w bale i pozostawione do suszenia przez kolejne 25 lat. W dzisiejszych czasach gdzie cala produkcja drewna odbywa sie tasmowo, maszynowo w suszarniach i z uzyciem preparatow chemicznych ten pradawny sposob budzi niedowierzanie.

Wiecej informacji dla zainteresowanych tematem - Oficjalna strona katedry Notre Dame

Poddasze katedry Notre Dame. zdj. notredamedeparis.fr

Organy
Na cale szczescie udalo sie uratowac wielkie organy, skladajace sie z blisko 8 tysiecy piszczalek z ktorych wiele pamieta jeszcze wiek XV. Organy te w 2014 roku przeszly gruntowny remont. Olivier Latry, ktory od ponad 30 lat gra na organach w katedrze Notre Dame, opowiadal, ze w dniu pozaru nie spal cala noc i modlil sie by organy udalo sie uratowac...
Tak, zupelnie na marginesie pozar katedry byl 15.04 a 16.04 mial sie tam odbyc koncer muzyki sredniowiecznej na ktory sie wybieralam... :(((

Jak brzmia te organy mozna posluchac na zalaczonym filmie na ktorym Oliver Latry gra "Toccata i Fuga" - J.S.Bacha. Ujecia zostaly wykonane z dronow latajacych po wnetrzu katedry. Nagranie powstalo okolo miesiac przed pozarem.