W roku 2019 obchodzimy dokladnie 100-letnia rocznice otwarcia slynnej uczelni artystyczno-rzemieślniczej. Uczelni ktora powstała w Weimarze z połączenia Akademii Sztuk Pięknych i Szkoły Rzemiosł Artystycznych w 1919 r., Szkola ta od 1925 r. działala w Dessau (dziś Dessau-Roßlau) a w latach 1932–1933 w Berlinie. Została utworzona przez Waltera Gropiusa. Od wielu lat jestem wielbicielka dokonan i estetyki Bauhausu, lecz Bauhaus to nie tylko architektura i projektowanie to rowniez eksperymentala scena teatralna gdzie pod kierownictwem Oskara Schlemmera studenci podejmowali wielokierunkowe badania nad relacjami miedzy forma, barwa i ruchem w przestrzeni, wychodzac od zywego organizmu tancerza i przeksztalcajac jego postac przez kostiumy-maski.
"Balet triadyczny" to jeden z najwazniejszych eksperymentow europejskiego tanca na poczatku XX wieku, ktory przyczynil sie redefinicji ciala aktora-tancerza w przestrzeni sceny. "Balet triadyczny" byl prezentowany miedzy innymi na Miedzynarodowym Kongresie Tanca w Paryzu w 1932 gdzie zostal nagrodzony.
Zanim Schlemmer przyjal propozycje pracy w Bauhausie w 1920 roku, zajmowal sie juz zagadnieniami tanca i zastanawial sie nad rozwiazaniami choreograficznymi i scenograficznymi, nie byl do konca pewien czy powiniem poswiecic sie malarstwu czy teatrowi. Praca dla Bauhausu pozwalala mu na polaczenie tych dwoch obszarow dzialalnosci. Praca Schlemmera zaowocowala nie tylko przedstawieniami dla szkoly ale rowniez wspolpraca przy tworzeniu siedemnastu pelnowymiarowych spektakli zrealizowanych w latach 1921-1930 na scenach zawodowych.
Pierwsze szkice do "Baletu Traidycznego" powstaly juz w czasach studenckich Schlemmera, ale premiera calego przedstawienia odbyla sie we wrzesniu 1922 roku w Stuttgarcie. W repertuarze sceny Bauhausu "Balet Triadyczny znalazl sie w 1923 roku. Tak wiec "Balet Triadyczny" choc kojarzony z Bauhausem, narodzil sie po za nim.
Podstawe kompozycji "Baletu triadycznego" przedstawienia prezentowanego od 1922 roku, stanowily ujete w triady aspekty choreografii :
- kostium-muzyka-ruch;
- przestrzen-forma-barwa;
- wysokosc-szerokosc-glebokosc;
- kolo- kwadrat-trojkat.
Dwugodzinne przedstawienie skladalo sie z dwoch czesci, zbudowanych ze scen tanecznych o zmiennym nastroju, przechodzacym od zartu do powagi. Pierwsza czescia byla burleska, w cytrynowo zoltej tonacji, druga miala charakter powaznej uroczystosci na rozowej scenie, trzecia byla monumentalnym ukladem fantastyczno - mistycznym na czarnej scenie. Dwanascie (wielokrotnosc trojki) tancow kreslacych figury geometryczne odpowiadajace charakterowi postaci mialo podkreslac wielowymiarowosc przestrzeni. Tanczylo je dwoch tancerzy i jedna tancerka (trzy postacie) w osiemnastu (wielokrotnosc trojki) odmiennych kostiumach, skladajacych sie z czesci watowanych i sztywnych, barwnych lub metalicznych. Elementami eksponowanymi w tym przedstawieniu byly: przestrzen, forma, ruch i barwa.
Pojecie formy wedlug Schlemmera - ksztalt przestrzenny uzyskany poprzez nalozenie na tancerza kostiumu plastycznego i maski, ktore zmieniaja proporcje ciala, lub poprzez zestawianie i kontrastowanie elementow takiego kostiumu z obnazonymi elementami ciala tancerza w celu podkreslenia ich organicznego charakteru.
Nalozenie form kubicznych na cialo ludzkie daje ruchoma architekture; podkreslenie form typowych dla sylwetki czlowieka - jajowatej glowy, tlowia w ksztalcie klepsydry, maczugowatych ramion i nog - daje marionetke; spotegowanie dzialania kostiumu przez ruch ciala - slimak, bak, spirala, tarcza - daje organizm techniczny; natomiast odmaterializowanie postaci nastepuje dzieki metafizycznemu wyrazowi ukladow ciala ludzkiego - gwiazdziste formy ukosnie wzniesionych rak, znak nieskonczonosci splecionych ramion czy kregoslup i lopatki ulozone wksztalcie krzyza.
Dzialanie sceniczne tych form zostalo zademonstrowane w "Balecie triadycznym". Zaprojektowane kostiumy pojawialy sie jako formy wizualne i okreslaly charakter oraz znaczenie przestrzeni. Na przyklad tancerz z nalozona na lewa noge forma odwroconego stozka wprowadzal poczucie asymetrii i zachwiania rownowagi, ktora zostala przywrocona przez umieszczenie w jego prawej rece rekwizytu w ksztalcie maczugi. Podobnie jak tancerka w kostiumie skomponowanym z horyzontalnie ulozonych okregow automatycznie wywoluje wrazenie przestrzeni wirujacej.
Barwie, Schlemmer przypisywal zdolnosc wywolywania nastroju w przestrzeni sceny oraz zaznaczania planow, mozliwosc ich przenikania sie i zmiennosci. Podobnie jak kompozycja ksztaltow, takze kolory decyduja o rozlozeniu akcentow w obrazie postaci scenicznej - czerwona rekawiczka na prawej rece i zielona ponczocha na lewej nodze stanowia przyklad rownowazenia postaci, podobnie jak podany wyzej z forma stozka nalozonego na noge i rekwizytu trzymanego w reku.
Kolor w polaczeniu z forma pozwala na zaskakujace efekty, np. wyeksponowanie ksztaltow nalozonych na niektore czesci ciala aktora/tancerza, podczas gdy inne na przyklad reka czy noga znikaja w przestrzeni sceny, obciagniete trykotem w kolorze tla.
Z przestrzennym dzialaniem barwy wiaze sie takze wykorzystanie efektow wynikajacych z gry swiatla i cienia oraz zestaienia form czy plaszczyzn matowych i metalicznych. Ustawiona na scenie lustrzana sciana daje niewyczerpane mozliwosci refleksow swietlnych, podbijania ruchu i obrazu - metaliczne kregi kostiumu tancerki wzmagaja poczucie ruchu.
Wazna dla Schlemmera jakoscia byla takze struktura i faktura materialu, walorow scenicznych nabieraly zarowno miekkie czesci watowanych kostiumow, czy sztywne elementy wykonane z mas plastycznych, jak jedwabista zwiewnosc zaslon , przejzystosc parawanow czy ciezar aksamitnych kurtyn pochlaniajacych swiatlo.
Ruch podobnie jak przestrzen i swiatlo byl dla niego czysto scenicznym srodkiem wyrazu. Schlemmerowi nie chodzilo jedynie o ruch czlowieka w przestrzeni scenicznej lecz o mozliwosc przezycia przestrzeni dzieki abstrakcyjnemu ruchowi ciala. Ruch stanowi podstawe do badania wlasnosci i dzialania zmiennych stosunkow pomiedzy "planimetria tanca "a "sterreometria poruszajacego sie ciala" w wielowymiarowej przestrzeni scenicznej. Forma, barwa i ruch mialy przesadzac o sposobie doswiadczania przestrzeni scenicznej przez widzow, wplywajac na ich emocje, uruchamiajac wyobraznie, pobudzajac do refleksji na temat tego co mechaniczne i co duchowe takze w rzeczywistosci pozateatralnej.
Kilka ciekawostek na temat Bauhausu, charakterystycznych kostiumow oraz tego jak wygladaja prace nad przedstawieniem "Baletu triadycznego" na wspolczesnej scenie teatralnej mozna zobaczyc na filmie ponizej.
Samo nagranie "Baletu triadycznego" (to z 1970 roku) jest dostepne na YouTube, zdawac sobie jednak nalezy sprawe, ze to co mozemy zobaczyc na ponizej zamieszonym filmie jest tylko 30 minutowa proba rekonstrukcji dwu godzinnego orginalu. Oryginalne kostiumy w wiekszoszci ulegly zniszczeniu w czasie wojny, wiec to co tu widzimy to sa kopie powstale z zachowanych szkicow. Oryginalnym kompozytorem muzyki byl Paul Hindemith, muzyke ktora slyszymy na filmie skomponowal Erich Ferstl.
Drugim troche mniej znanym widowiskiem jest "Balet mechaniczny". Przedstawiony w 1923 roku z okazji Tygodnia Bauhausu w Stadttheater w Jenie, przygotowany przez Kurta Schmidta, Friedricha W. Boglera i Georga Teltschera. "Balet mechaniczny" wyrazal kult maszyn i postepu, charakterystyczny dla lat dwudziestych XX wieku. Abstrakcyjne plaskie figury o ruchomych przegubach wprawiane byly w ruch przez niewidocznych animatorow. Widzowie odnosili wrazenie jak by ogladali taniec automatow. "Balet mechaniczny ograniczal sie do efektow optycznych.
"Bezgraniczna pewnosc wydajnosci maszyny, ktora nie zna zmeczenia, jej przerazajaco bezlitosne dzialanie, uderzanie, wbijanie, kolysanie, takze nieorganicznosc jej mechanizmow, jej, mozna powiedziec "metafizyka" nienaturalnosc i nadnaturalnosc, jaka soba reprezentuje - te wszystkie wlasciwosci, przeniesione na czlowieka sa jej automatycznym odbiciem, marionetka. " - fragment eseju Henricha von Kleista "O teatrze marionetek"
Jak mniej wiecej mogl wygladac "Balet mechaniczny" mozemy sie przekonac ogladajac ponizszy film, ktory jak wczesniejszy "Balet triadyczny" jest proba rekonstrukcji oryginalu.
Coz ani "Balet triadyczny" ani "Balet mechaniczny" to nie sa typowe balety klasyczne i nic po za nazwa nie maja z nimi wspolnego. Jednak uwazam ze warto sie z nimi zapoznac i zrozumiec idee jaka przyswiecala ich tworcom. Nigdzie nie znalazlam takich dokladnych informacji ale moim zdaniem, te eksperymenty sceniczne Bauhausu w znacznym stopniu pozwolily na rozwoj sztuki scenograficznej, ktora obecnie moze byc nie tylko ozdoba i towarzyszem przedstawienia tanecznego ale rowniez jego aktywnym elementem.
Swietnym przykladem scenografi i kostiumow w oparciu o idee Schlemmera, jest balet "Alice's Adventures in Wonderland" z londynskiej Royal Opera House, gdzie dla uzyskania efektu "bajkowosci", nierealnosci, budowania nastroju spektaku wykorzystane zostaly efekty wizualne ktore "czaruja" widza i oszukuja oko dzieki zludzeniom optycznym, zastosowanym formom czy ksztaltom scenicznych rekwizytow.
Przyklad na filmie ponizej: skad wiemy ze oni (tancerze) sa mali, miniaturowi wrecz? Bo towarzysza im przedmioty nienaturalnych wielkosci. :)
Nawiasem mowiac moja ulubiona scena to ta gdzie Alicja spotyka kota... (pierwsze 30" na filmie ponizej).Niestety pelen spektakl nie jest dostepny w internecie, czasami mozna go obejrzec na kanale Mezzo, lub po prostu kupic na stronie Royal Opera House.
Informacje pochodza z ksiazki Oskar Schlemmer "Eksperymentalna scena Bauhausu"
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz